موضوع: فلسفه عبادات در قرآن

نگارنده: سرکار خانم زهرا فتحی

استاد راهنما: سرکار خانم چراغی

چکیده:

آگاهی کامل به مصالح و مفاسدی که نزد شارع مقدّس منظور است از قلمرو و توان علمی انسان خارج است. اما هیچ کار خداوند بی حکمت نیست و احکام و برنامه های عبادی اسلام دارای فلسفه و حکمت است. احکام در اسلام بر اساس مصالح و مفاسدی تشریع شده اند که تنها شارع از آنها آگاه است.
نپرداختن به این مصالح و مفاسد،عدم تدبّردر فلسفه های احکام عبادی و غیر عبادی باعث رکورد وجمود در اجرای احکام الهی می شود.بنابراین برای جلوگیری کردن از شکل عادتی عبادات و جمود فکری مسلمانان لازم است به روح عبادات بیشتر توجّه شود.
عصر امروز،عصر تکنولوژی و پیشرفت علم است و مردم بالأخص جوانان برای هر چیزی به دنبال دلیل هستند پس ضرورتی پیش آمد تا به فلسفه ی عبادات پرداخته شود و تعمیم داده شود به قرآن تا برای انجام عبادات و فلسفه ی تشریع آنها دلائلی را ارائه داده باشیم که پذیرش انجام عبادات راحت تر صورت بگیرد.
عبادات انجام خواسته های خداوند است و از این راه انسان می تواند به مقام عبودیّت برسد و چیزی که ملاک رسیدن به مقام بندگی است،ارزش عبادات است و اعمال و عبادات زیاد از شرایط حتمی و ضروری برای نیل به درجات عالی معنوی نیست،چرا که اهمیّت عبادات به تحوّلی است که در نفس عبادت کنندگان ایجاد می نماید.
عبادت جز پیروی فروتنانه معنایی ندارد و بر این اساس همه ی آدمیان از مؤمن ترین تا کافرین آنها عابدند.آنچه بین عبادات فرقی می اندازد،معبود است،عدّه ای انسان راعبادت می کنند،دسته ای هوای نفس خود را،گروهی شیطان را و جمعی بت ها را.در این میان کسانی هم هستند که فقط خدای یکتا را می پرستند.
روح عبادات و بندگی چیزی جز این نیست که انسان خود را به مالکیّت خدا در آورد و در تمام اعمال اختیاری از خواست و رضای مولای خویش تبعیّت کند،از این رو بندگی تابع محض بودن است.

انسان ها در برخورد با مقوله ی عبادت چند دسته اند: چه بسا آدمی- نادانسته- در نگاه سطحی و آغازین،عبودیّت خداوند را با طبع آزادی خواهی و رهایی جویی خویش ناسازگارمی پندارد.گروهی نیز با اعتراف به خداوند،زبان اعتراض می گشایندکه آیا خداوند نیازمند عبادت ماست ؟ و اندک افرادی هستند که با حکمت عبادات آشنایند و با معرفت، خدا را بندگی می کنند.
هر بعد از ابعاد نفس و هر استعداد و قوّه ای از آن، خواه ظاهر باشد یا باطن،به حکمی از احکام الهی مکلّف است و عبادت آن در اطاعت از آن احکام می باشد.
عبادت در اسلام به دو قسم تقسیم می شود: واجب و مستحب. واجبات عبادی عمل هایی هستند که شارع مقدّس بر انسان مکلّف واجب و لازم دانسته که ترک عمدی و بدون عذر آنها عقاب اخروی در پی دارد و مستحبّات عبادی هم عمل هایی هستند که به مکلّفین امر شده که به قصدقربت انجام دهند در صورت انجام ثواب می برندودر صورت ترک عمدی عقاب نمی شوند.
برای عبادت اصولی است از جمله اصل وجود نشاط عبادی و اصل تفکّر و تعقّل و تدبّر
در اینجا به فلسفه ی فروع دین در قرآن اشاره شده است.
نماز، همان عبادت بزرگی است که در رأس عبادات قرار گرفته و از ارکان دین و تارک عمدی آن در ردیف کافر است. از فلسفه های نماز در قرآن می توان به «نماز» رحمت واسعه ی الهی، آرامش دل، «نماز» ایجاد کننده ی مسئولیّت درونی و مهمترین عامل یاری دهنده ی انسان،«نماز»حافظ تعادل انسان در مقابل خیروشر،«نماز»بزرگترین عامل بازدارنده از فحشاء و منکرات ، «نماز»موجب زوال سیّئات، اشاره کرد.
روزه،به معنای نگهداری اعضای بدن از گناهان است. از فلسفه های روزه در قرآن می توان به موارد زیر اشاره کرد:تقوا، مهمترین فلسفه ی روزه،روزه داری کامل و تعظیم و شکر خداوند،تقویت صبر و بردباری.
حجّ ،به معنای آهنگ کردن و در اصطلاح شرع قصد طواف کعبه کردن مسلمانان مستطیع طبق شرایط مقرّر. از فلسفه های حجّ در قرآن ،کعبه محل عبادت خداوند،کسب تقوی و توشه ی معنوی، به پا داشتن ذکرالله در قلب و جان آدمی، تبلیغ اسلام،تعامل مسلمین، شناخت وآشنایی با آثار و احادیث نبوی،پیام رسانی،می باشد .
جهاد،بذل جان و مال و دادن فدائی و قربانی در راه حق است تا دشمن مغلوب و ستم و تباهی در زمین به وسیله ی آن مرتفع گردد. از فلسفه های جهاد در قرآن این موارد می تواند باشد:دفاع از کیان اسلام و مسلمین ، دفاع و حمایت از مظلومان و مستضعفان، مقابله با فساد، حفظ پایگاه های خداپرستی، خواری و رسوایی دشمنان، ترساندن دشمنان خداوند و دشمنان مسلمانان، نابود ساختن شرک و بت پرستی و حاکمیّت بخشیدن به دین الهی، رسیدن گروهی از افراد صالح به مقام شهادت .
امر به معروف و نهی از منکر، به معنای امر کردن به کارهای نیک که در اسلام معروف شناخته شده اند و باز داشتن از کارهای شر که در اسلام منکر شناخته شده اند. فلاح و رستگاری که موجب سلامت دنیا و آخرت است،نجات از بلاها، عدم انجام این فریضه موجب زوال نعمت و برکت است، عدم انجام این فریضه موجب مجازات همگانی است، این موارد می تواند از فلسفه های امر به معروف و نهی از منکر در قرآن باشد.
تولّی و تبرّی، به معنای دوست داشتن و محبّت ورزیدن به اهل بیت (علیهم السّلام)و تمام اولیاء و دوستان خدا . و برائت جستن و دشمنی کردن با دشمنان اهل بیت (علیهم السّلام) و تمام دشمنان خدا و اولیای الهی . از فلسفه های تولّی و تبرّی، دوستی و تولّای اهل بیت، مزد رسالت نبی و ثابت شدن حقیقت ایمانی و بر حذر داشتن از دوستی با دشمنان مسلمین، می باشد.
خمس یک پنجم چیزی را شامل شدن است.در این مبحث فقط به اختلاف شیعه و سنّی و در وجوه خمس در آمد و متعلّقات خمس پرداخته شده است .
زکات در اصطلاح شرع مقدّس بیرون کردن اندازه ی معیّنی از مال که به حدّ نصاب رسیده باشد و دادن آن به مستحقان. برای پاک کردن افراد و اموال آنان،زکات عامل رهایی از آتش و ورود به بهشت، زکات و صدقه مال را زیاد می کنند، آزمایش در اموال و انفس، دریافت رحمت خاصّ خداوند، از فلسفه های زکات در قرآن می باشد.

این رساله شامل چهار بخش می باشد:1- طرح تفصيلي ( كليّات ، طرح نامه )
2- مفاهيم ( تعريف عبادت در لغت ، در اصطلاح ، در قرآن و .. )
3- فلسفه ي عبادات جسمي در قرآن (‌نماز ، روزه ، حجّ ، جهاد ، امر به معروف و … )
4- فلسفه ي عبادات مالي در قرآن ( خمس ، زكات )

کلید واژه ها:عبادت ، عبادات مالی ، عبادات جسمی ، نماز ، فلسفه عبادات ، روزه ، حج ،جهاد ، امر به معروف ، نهی از منکر ، تولی ، تبری ، خمس ، زکات ،