حدیث امام صادق در آداب روز عاشورا

آداب و دعای بسیار مهم و جامع عاشورا به نقل از عبدالله بن سنان از امام صادق، در سه کتاب «مصباح المتهجد» شیخ طوسی، «المزار الکبیر» ابن مشهدی و «اقبال الاعمال» سید بن طاووس، نقل شده است.

امام صادق، در خواص و فوائد آن، چنین می فرمایند:

فَإِنَّ هذا أفضَلُ يَابنَ سِنانٍ! مِن كَذا وكَذا حَجَّةً، وكَذا وكَذا عُمرَةً تَتَطَوَّعُها وتُنفِقُ فيها مالَكَ وتَنصِبُ فيها بَدَنَكَ وتُفارِقُ فيها أهلَكَ ووَلَدَك‏. وَ اعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى يُعْطِي مَنْ صَلَّى هَذِهِ الصَّلَاةَ فِي هَذَا الْيَوْمِ ، وَ دَعَا بِهَذَا الدُّعَاءِ مُخْلِصاً، وَ عَمِلَ هَذَا الْعَمَلَ مُوقِناً مُصَدِّقاً عَشْرَ خِصَالٍ. مِنْهَا أَنْ يَقِيَهُ اللَّهُ مِيتَةَ السَّوْءِ وَ يُؤْمِنَهُ مِنَ الْمَكَارِهِ وَ الْفَقْرِ وَ لَا يُظْهِرَ عَلَيْهِ عَدُوّاً إِلَى أَنْ يَمُوتَ وَ يَقِيَهُ اللَّهُ مِنَ الْجُنُونِ وَ الْجُذَامِ وَ الْبَرَصِ فِي نَفْسِهِ وَ وُلْدِهِ إِلَى أَرْبَعَةِ أَعْقَابٍ لَهُ وَ لَا يَجْعَلَ لِلشَّيْطَانِ وَ لَا لِأَوْلِيَائِهِ عَلَيْهِ وَ لَا عَلَى نَسْلِهِ إِلَى أَرْبَعَةِ اَعقابٍ سَبِيلاً.

اى ابن سِنان! اين اعمال، بهتر است از فلان و فلان حج و فلان و فلان عمره كه به صورت داوطلبانه انجام دهى و اموال ات را براى آن هزينه كنى و بدنت را به زحمت و رنج بيندازى و از خانواده و فرزندانت جدا شوى. هر كس اين نماز را در اين روز بگذارد و اين دعا را با اخلاص بخواند و اين عمل را با يقين و صدق انجام دهد، خداوند متعال، ده خصلت به او مى‏بخشد كه از جمله آنهاست: خداوند، او را از مرگ بد، نگه مى‏دارد، و از بدى‏ها و فقر در امان مى‏دارد، و هيچ دشمنى را بر او چيره نمى‏كند تا بميرد، و او را از ديوانگى و بيمارىِ جُذام و پيسى در خودش و فرزندانش تا “چهار نسل"، حفظ مى‏كند، و راه نفوذ شيطان بر او و نسلش تا “چهار نسل” مى‏بندد.

نکته بسیار مهم در این حدیث، و در صورت انجام دقیق این اعمال و آداب روز عاشورا، تاکید امام صادق بر حفظ فرزندان تا چهار نسل، از مصیبت های دنیوی، مرگ بد و مصونیت از بیماری های خطرناک می باشد. که چنین امری، بندرت در طول سال تکرار خواهد شد و شایسته است، شیعیان به دستور امام صادق، با مطالعه و عمل به این حدیث در باب آداب روز عاشورا، خویش و فرزندان را تا چهار نسل، بیمه نمایند.

و اما متن دستورالعمل معنوی و عرفانی امام صادق برای شیعیان در روز عاشورا، چنین است:

دَخَلتُ عَلى‏ سَيِّدي أبي عَبدِ اللَّهِ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ عليه السلام في يَومِ عاشوراءَ، فَأَلفَيتُهُ كاسِفَ اللَّونِ ظاهِرَ الحُزنِ، ودُموعُهُ تَنحَدِرُ مِن عَينَيهِ كَاللُّؤلُؤِ المُتَساقِطِ. فَقُلتُ: يَابنَ رَسولِ اللَّهِ! مِمَّ بُكاؤُكَ لا أبكَى اللَّهُ عَينَيكَ؟ فَقالَ لي: أوَ في غَفلَةٍ أنتَ؟ أما عَلِمتَ أنَّ الحُسَينَ بنَ عَلِيٍّ اصيبَ في مِثلِ هذَا اليَومِ؟ فَقُلتُ: يا سَيِّدي، فَما قَولُكَ في صَومِهِ؟

عبدالله بن سنان، از اصحاب امام صادق، چنین نقل می کند: روز عاشورا، بر سَرورم امام صادق عليه السلام وارد شدم. ديدم رنگ‏پريده و اندوهگين است و اشك از چشمانش، همانند لؤلؤ، جارى است. گفتم: اى پسر پيامبر خدا! چرا گريه مى‏كنى- خداوند، چشمانت را گريان نكند؟ به من فرمود: «آيا غافلى؟ آيا نمى‏دانى كه در چنين روزى، حسين بن على عليه السلام كشته شد؟». چرا سرورم؛ می دانم و برای همین آمده ام که در این باره (آداب روز عاشورا)، از شما سوال کنم و درباره آن از علم شما، استفاده کنم. گفتم: سَرورم! نظر شما درباره روزه روز عاشورا چيست؟

آنگاه امام صادق به مساله مهمی اشاره می فرمایند و آن حکم فقهی روزه روز عاشورا می باشد:

فَقالَ لي: صُمهُ مِن غَيرِ تَبييتٍ، وأفطِرهُ مِن غَيرِ تَشميتٍ، ولا تَجعَلهُ يَومَ صَومٍ كَمَلًا، وَليَكُن إفطارُكَ بَعدَ صَلاةِ العَصرِ بِساعَةٍ عَلى‏ شَربَةٍ مِن ماءٍ؛ فَإِنَّهُ في مِثلِ ذلِكَ الوَقتِ مِن ذلِكَ اليَومِ تَجَلَّتِ الهَيجاءُ عَن آلِ رَسولِ اللَّهِ وَانكَشَفَتِ المَلحَمَةُ عَنهُم، وفِي الأَرضِ مِنهُم ثَلاثونَ صَريعاً في مَواليهِم، يَعِزُّ عَلى‏ رَسولِ اللَّهِ صلى الله عليه و آله مَصرَعُهُم، ولَو كانَ في الدُّنيا يَومَئِذٍ حَيّاً لَكانَ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَيهِ هُوَ المُعَزّى‏ بِهِم.

امام صادق فرمودند: روزه بگير امّا بدون تصميم و نیت روزه (گرسنه و تشنه باش)، و افطار كن، امّا نه با سرخوشى (و غذاهای لذیذ) و روزه عاشورا را كامل نكن و افطار را، ساعتى پس از نماز عصر روز عاشورا، و با جرعه‏اى آب انجام بده. چرا كه در چنين ساعتى (عصر عاشورا)، جنگ با خاندان پيامبر خدا، فرو نشست و آن واقعه بزرگ، متوقّف شد، در حالى كه سى كشته از آنان در جمع يارانشان بر زمين افتاده بود، كه كشته ها براى پيامبر، گران بود و اگر پيامبر صلى الله عليه و آله زنده بود، ايشان- كه درودهاى خدا بر او باد- خود، صاحب‏ عزا بود.

لازم به ذکر است، استحباب و سنت بودن روزه عاشورا و جشن و شادی، همواره مورد توجه وهابیت و آل سعود، بوده است و بر آن تأکيد مي‌شود. از طرفي اين روز در نزد شيعيان روز حزن و اندوه و شهادت امام حسین، می باشد. شیعه، روزه عاشورا را نه تنها، سنت و مستحب نمي‌دانند بلکه آن را بدعت و مکروه مي‌شمارد. شادی و روزه در عاشورای ماه محرم، نه تنها سنت پیامبر، نيست بلکه بدعتي است که از سوي افراد همسو با سياست‌هاي بنی امیه در عصر معاصر و توسط حکومت آل سعود در عربستان و وهابیون به عنوان ادامه دهنده راه بنی امیه و برای تفرقه افکنی بین امت اسلام، ترويج میشود.

بعد از بررسی دقیق علمی و تاریخی، درخواهیت یافت که: روزه روز عاشورا، بدعت بوده و شایسته است بلکه واجب است به احترام اسارت و تشنگی خاندان پیامبر، بدون اینکه نیت روزه شود، از صبح تا عصر عاشورا، از خوردن و آشامیدن و دیگر مبطلات روزه همچون جماع و …، پرهیز شود و در عصر عاشورا و نزدیک غروب، مقداری وعده غذایی ساده تناول شود تا صدق روزه، بر روز عاشورا، نشود. زیرا مخالفین اهل بیت، و دوستداران بنی امیه، روز عاشورا را به شکرانه قتل امام حسین و اسارت اهل بیت پیامبر، روزه گرفتند.

و روایاتی که گویای ثواب داشتن روزه عاشورا هستند از باب “تقیه” صادر شده‌اند و شاهد محکم بر این مساله، روایتی است که از امام صادق(ع) نقل شده است. زیرا وقتى از ایشان درباره روزه روز عاشورا پرسیده شد، فرمودند:

صُمهُ مِن غَیرِ تَبییتٍ وأفطِرهُ مِن غَیرِ تَشمیتٍ و لا تَجعَلهُ یَومَ صَومٍ كَمَلًا وَلیَكُن إفطارُكَ بَعدَ صَلاةِ العَصرِ بِسَاعَةٍ عَلى شَربَةٍ مِن ماءٍ.[8]

در آن روز، روزه بگیر؛ امّا بدون تصمیم شبانه (یعنى بى آن كه شب، قصد روزه ‏كنى) و بخور؛ امّا نه به قصد شادى (یعنی افطار كن؛ امّا نه براى شماتت و خوش‏حالى؛ بلكه به منظور مخالفت با كسانى كه به قصد تبرّك، روزه مى‏گیرند) و روزه آن را كامل نكن و خوردنت هم ساعتى پس از نماز عصر با نوشیدن جرعه‏اى آب باشد.