سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه»، در گفتگو با حجت الاسلام و المسلمین ابوالقاسم احمدی نژاد محقق مسائل تربیتی و دینی و مدیر گروه «فرهنگ دینی و تبلیغ» مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور به مناسبت دهه کرامت به واکاوی مسائل تربیتی دختران از نگاه اسلام پرداخته است.

نگاه اسلام و روایات به دختر و جایگاه دختر در خانواده و نکات تربیت دینی دختران در محیط خانواده چگونه می باشد؟
بنده نیز به سهم خود فرا رسیدن میلاد حضرت معصومه سلام الله علیها و روز دختر را تبریک عرض می کنم؛ در دین اسلام ویژگی خاصی برای دختر ذکر شده است که بهترین مؤید این نگاه سیره اهل بیت(ع) است که ما می بینیم پیامبر و ائمه در برخورد با دختران به نکاتی اشاره می کرده اند که نشان دهنده این معناست از باب نمونه می توان به برخورد پیامبر اسلام(ص) با حضرت فاطمه زهرا(س) اشاره کرد که حضرت به درب منزل دخترشان تشریف می آوردند و اظهار محبت می کردند.

از این نگاه یک برداشت می توانیم انجام دهیم به این معنی که انسانی کامل که پیامبر باشند در این برخوردها به ما آموزش می دهند که با دختران خود چگونه برخورد کنیم.

 در روایات می بینیم که نسبت به دختران و تربیت آنها و محبت کردن به آنها این نگاه ویژه دیده می شود.

به نظر بنده اولین چیزی که در نظام تربیتی اسلام با آن مواجه هستیم فلسفه و هدف تربیت بوده و ما باید ببینیم که در نظام آموزشی چه هدفی از تربیت داریم و بعد از آن به محتوای تربیت و سپس به روشهای تربیتی می رسیم.

در نظام تربیتی اسلام آنچه که انسان با آن برخورد می کند این است که وقتی قرآن هم می فرمایند شما را از بطون مادرانتان به دنیا آوردیم هیچ چیزی نمی دانستید این نشان می دهد که انسان ویژگی هایی در وراثت به لحاظ روحی دارد اما به لحاظ علمی هیچ علمی ندارد. بنابر این ما صاحب فطرت دینی هستیم که با آن خلق شده ایم اما این فطرت دینی باید در فضای جامعه رشد کند و اولین مسأله این است که ما باید به دخترانمان آموزش دهیم. در مقطع بعدی باید این آموزش را بر اساس یک الگو و برنامه قرار بدهیم که همان نظام تربیتی اسلام است.

در نظام تربیتی اسلام چه در مسائل روز مره زندگی یا دیگر مسائل، روان شناسان می گویند دختران از تولد تا بلوغ دوره ای دارند که باید در این دوره مسائل آموزشی رعایت شود اما دوران سخت تربیت دختران دوران بلوغ است که از آن به دوره بحران هم یاد می شود. تغییرات جسمی و روحی و عاطفی و نگاه جامعه و نگاه خانواده به آنها و برعکس نگاه آنها به جامعه و خانواده و دوستانشان در دوران بلوغ دچار تحولی می شود که باید در این دوره مادران به دختران خود کمک کنند و با مطالعات و جلساتی که امروزه زیاد در سطح حوزه نسبت به تربیت خانواده برگزار می شود یا در کانون ها و مراکز اسلامی از این دوره گذر کنند. چنانچه این دوره گذر را خوب بتوانیم تبیین کنیم مشکلات ما بعد از بلوغ دختران کمتر خواهد شد و دختر آماده ازدواج و همسرداری می شود.

این نظام تربیتی را چگونه اجرایی کنیم؟

اما آنچه مهم است این که نباید نسبت به این قضیه دچار افراط و تفریط بشویم؛ قرآن کریم می فرماید:« ادْعُ إِلی سَبیلِ رَبِّک بِالْحِکمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ»[1] این موعظه که خداوند می فرماید دیگران را به آن راه بخوانید دارای صفت حسنه می داند.

این موعظه حسنه و واژه ها و آموزه های دینی را دشمنان ما آنقدر مورد تهاجم قرار داده اند که ما از آنها دست برداشته ایم در حالی که باید برعکس باشد و هر چقدر آنها در باطل خود پافشاری می کنند ما باید در موضع حق قرآن پافشاری کنیم و چون قرآن حق است پیروز می شویم. خود قرآن به ما می فرماید اولاً موعظه و وعظ و گفت و شنود باشد و این گفت و شنود باید به طریق موعظه حسنه باشد یکی از اشکالات ما این است که وقتی با پرسش چالشی مواجه می شویم موعظه حسنه را کنار گذاشته، به جدال و تحکم و تحقیر روی می آوریم و از قرآن دور می شویم کما اینکه و ائمه در مورد کفر، ایمان و امامت آنقدر خوب برخورد می کرده اند که مخاطب قانع و آرام می شد،اینکه ما در برخورد با دخترانمان نمی توانیم مجادله احسن داشته باشیم بحث مهمی است که در خانواده، در مدرسه یا در رسانه ها و شبکه های اجتماعی آثار بی توجهی به این امر قابل مشاهده می باشد.

یکی از آسیب های جدی جامعه امروزی ورود دختران ما در شبکه های اجتماعی؛ خودنمایی و ارائه تصاویر نامناسب با ارزش های دینی و مذهبی ما دارد این خود اظهاری را چگونه ارزیابی می کنید و راه مقابله با این جریانات چیست؟
یکی از این ویژگی های این شبکه ها این است که عرصه ای برای دیده شدن است و افراد می خواهند در این شبکه ها دیده شوند که به صورت های مختلف نمایان است. شما اگر با نمای اسلامی جلو بیایید این دیده شدن می تواند در گروه هایی که برای تفسیر قرآن و امثال آن موجود است خود را اظهار کند.

خانواده ها باید به دختران خود بفهمانند که این شبکه ها توسط اتاق های فکری که بر ضد دین، ملت و نظام ما هستند رصد می شوند و می خواهند دختران ما را به گرایش های مختلف و متفاوت و همچنین عرفان ها و مکاتب کاذب کشانده و آنها هم باید این توجه را داشته باشند.

 اما از سوی دیگر ما نمی توانیم خود را از جامعه جهانی جدا کنیم و در تعاملات اقتصادی و فرهنگی باید وارد این عرصه بشویم که احتیاج به آگاهی دارد و پدران و مادران که متکفل این قضیه هستند و همچنین حوزه های علمیه خواهران و وزارت ارشاد باید هم خودشان آگاهی داشته باشند و هم این آموزش را همگانی کنند. بنابر این جامعة الزهرا(س) و حوزه علمیه خواهران باید کارشناسان خود را وارد این عرصه کنند که شده اند اما این ورود باید به گونه ای باشد که این عرصه را در قبضه خود قرار بدهند یا حد اقل این اندازه ضعیف نباشند.

شما می بینید با چند کلیپ و فیلم و صوت می توان مطالب را به جامعه دینی و دخترانمان عرضه کنیم که البته تجربه ما در این زمینه کم است.

قطعا زمانی که در ارائه سبک زندگی دینی دختران در فرهنگ و نظام تربیتی اسلام سخن می گوییم نیازمند ارائه الگو می باشیم این الگو بودن به چه معناست و آیا در ارائه الگوی کامل اسلامی به دخترانمان موفق عمل کرده ایم؟

قطعا ما نیازمند معرفی الگوی کامل در این زمینه هستیم از باب نمونه زمانیکه ما می گوییم حضرت معصومه سلام الله علیها الگوست، این الگو بودن به این معناست که باید سیره علمی و عملی این بزرگوار به خوبی و زیبایی تبیین و معرفی بشود؛ اینکه یک دختر در یک حرکت مکتبی و عاطفی حرکت می کند و انقلابی در فضای اجتماعی و سیاسی آن روزگار به وجود می آورد مسئله مهمی است که می تواند بررسی ابعاد مختلف آن در معرفی الگوی کامل زن مسلمان مفید و ثمر بخش باشد؛ همانطور که حضرت زینب(س) در کربلا حماسه آفرید حضرت معصومه(س) درزمان امام رضا حماسه آفرید اما ما نتوانستیم این حماسه را عرضه کنیم و بنا به فرمایش مقام معظم رهبری در قالب هنر ریخته نشده که ماندگار بشود.

 البته در زمینه ادبیات و شعر گام های بلندی در زمینه حضرت معصومه و ائمه برداشته ایم اما در زمینه رمان و سایر زمینه های هنری گام های مناسبی برنداشته ایم؛ ما باید سرمایه گذاری بیشتری در این زمینه داشته باشیم.

دختر شایسته در ادبیات دینی ما چه ویژگی هایی دارد و خانواده ها در تربیت دختران شایسته چه نقشی می توانند ایفا کنند؟
دختر شایسته مسلماً با توجه به جایگاه دختر خوب در خانواده بررسی می شود؛ دختر شایسته دختری است که در یک محیط عادی زمینه بروز فطرت الهی برای او آماده شده و زمینه شکل گیری دختر شایسته را خانواده ها باید مهیا کنند؛

از دختر علامه طباطبایی سؤال شد که پدرتان چطور شما را به مسائل دینی و حجاب تشویق می کردند؟ ایشان بیان کردند که ما خود به خود به این سمت آمدیم و مادر و پدر به گونه ای فضا را آماده کردند که دختر بر طبق فطرت طبیعی خود به این سمت حرکت می کند و بعدها از این حجاب و نماز خواندن دفاع می کند.

 از لحاظ روان شناسی ما باید این فضا را آماده کنیم و آسیب ها و چالش ها را هم مورد نظر داشته باشیم. در حالی که در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی قرار گرفته ایم سعی خانواده ها برای تربیت دختران باید بیشتر بشود تا زمان مشخصی باید از دختران خود مراقبت کنیم که این مراقبت به معنای ایجاد محدودیت نیست که در متون دینی به این مراقبت اشاره شده است. اگر در خانواده روی فطرت الهی دختران دقت شود در مراحل بعدی این دختر خود به خود در مورد جایگاه خود فکر می کند و به طور طبیعی به سمت الگو هایی مانند حضرت معصومه سلام الله علیها کشیده می شود و خود او به دنبال شناخت الگوهای دینی قدم بر می دارد و الگو بودن به این معناست که ما باید طوری مسیر و گرایش ها را آماده کنیم که اینها بتوانند خود را در آن گرایش ها نشان بدهند.

با توجه به ساختار فیزیکی و عاطفی دختر به نظر حضرتعالی رشته های علمی مناسب برای ایشان چیست؟

خداوند انسان را آفریده و ویژگی های انسان در کلام وحی و درلسان ائمه وارد شده است. بنابر این رشته های تحصیلی دختران باید متناسب با آنها تبین بشود. اینکه بخواهیم از غرب عقب نمانیم و در بحث حقوق بشر و تساوی زن و مرد متهم نشویم و وارد دام غربی ها بشویم کار اشتباهی است.

لذا باید بر رشته هایی که برای خانمها مناسب است پافشاری کنیم رشته هایی که مربوط به خودشان است مانند مامایی چه رشته هایی که مشترک است مانند روان شناسی، بسیاری از افسردگی ها و ناهنجاری های دختران را یک روان شناس خانم بهتر می تواند درمان کند و بحث بزهکاری های اجتماعی هم همینطور است. یک دختر بهتر می تواند احوال یک دختر فراری را درک کند. این رشته ها برای دختر خانم ها بسیار مناسب است و ما نمی توانیم رشته هایی که احتیاج به فعالیت های مردانه دارد به خانم ها توصیه کنیم اما در رشته های مشترک هم گرایش های مخصوص خانم ها وجود دارد مانند رشته عمران که در وهله اول یک رشته مردانه به نظر می رسد اما در بحث نقشه کشی که ظرافت خاص خود را دارد برای خانم ها مناسب تر به نظر می رسد؛ دختران ما در رشته های پزشکی بسیار موفق خواهند بود و در علوم انسان به معنای عام خانم ها موفق خواهند بود.

سن مناسب ازدواج برای یک دختر چه سنی می باشد؟

سن مناسب ازدواج یک سن خاص نیست. به این دلیل که در سنین مختلف و مراحل مختلف الگوهای مناسبی را می بینیم؛ بنده ازدواج هایی را سراغ دارم که در سنین پایین انجام شده که بسیار موفق است؛ البته ممکن است دختر خانم ها در سنین پایانی دانشگاه ازدواج کنند و موفق باشند اما تجربه جامعه ما این است که ازدواج در سال های آخردبیرستان و ابتدای دانشگاه موفق تر هستند اگر سن ازدواج از سال های ابتدایی دانشگاه عبور کند سطع توقعات بالا می رود و مقایسه های بی مبنا پیش می آید و اگر سن دختران ما از سن ازدواج عبور کند شاید دیگر نتوانند به جرگه تأهل وارد شوند چرا که هم دیدگاه دختران ما تغییر می کند و همچنین نگاه جامعه ما به آنها تغییر می کند امروزه جوانان ما خواستار ازدواج در سنین بین هجده تا بیست و یک سال است چنانچه دختران ما در این سنین ازدواج نکنند اینطور نیست که به مشکل برخورد کند اما جامعه امروز ما به این رسیده است که سن زن و شوهر باید طوری باشد که با هم بزرگ شوند و با هم شریط زندگی را فراهم کنند موفق تر هستند. دختران و پسرانی که در سنین جوان تر زندگی خود را شروع کرده اند موفق تر از کسانی هستند که با انگیزه های مادی یا تحصیلی در سنین بالا ازدواج کرده اند.

سخن پایانی

نگاه ما به دختر باید نگاه ارزشی باشد تا دختران ما مورد تکریم واقع شوند. چنین دختری زمانی که رشد کرد باعث تسکین جامعه می شود که قرآن می فرماید:« لِتَسْکنُوا إِلَیها»[2] این آرامش آرامش فکری و روحی است که جامعه می تواند بوسیله دختران ما به دست بیاورد،ما الگو های مناسبی برای دختران خود داریم که باید این الگو ها را فریاد بزنیم.

حضرت معصومه و نگاه ایشان به دین و امامت، مسائل عاطفی و مسائلی که در زندگی حضرت فاطمه معصومه وجود دارد می تواند الگوی دختران باشد و ما از نظر معرفی الگو ها بسیار ضعیف هستیم و در عرصه های هنری مانند فیلم و تئاتر و رمان نتوانسته ایم الگوهای خود را معرفی کنیم.

در زمینه هایی که مورد تهاجم فرهنگی است، زنان و دختران ما در نوک پیکان این تهاجم قرار داند. عده ای می گویند چرا دائم به حجاب می پردازید آیا ربا و اختلاس مهم نیستند؟ همه این مسائل مهم هستند اما برخی از مسائل برای ما حکم پرچم را دارند، چرا می گویند نماز بخوانید و اذان بگویید؟ شما اگر نماز و اذان را در جوامع غربی ببرید به این معنی است که مسلمان هستید اگر کسی حجاب را قبول ندارد به این معناست که دین را قبول ندارد حالا بر چه اساسی قبول ندارد مسأله دیگری است اما متولیان فرهنگی و هنری ما به الگوهای ما ضربه می زنند در صدا و سیما و سینما و جشنواره های سینمایی کسانی را که از نظر ما مورد تأیید نیستند در شبکه های اجتماعی بعنوان الگو معرفی می کنیم.

باید الگوهای خود را در شبکه های اجتماعی تقویت کنیم.ما باید بدانیم که مسلمان هستیم و این گوهر و صدف را با زمینه و گرایش و ادبیات مناسب خود پرورش بدهیم و دختران ما حتی در عرفان و در علم می توانند موفق باشند.

پی نوشت ها:

[1] نحل آیه 125

[2] روم آیه 21

منبع:خبرگزاری حوزه