تشبیه اركان نماز

از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم پرسیدند: چرا پیش از نماز اذان و اقامه مستحب است ولی در مورد سایر عبادات چنین نیست؟

حضرت فرمود: به خاطر اینكه نماز ، شبیه حالتهای مختلف انسان در قیامت است.

اذان به «نفخه اول» شباهت دارد كه با نفخه اول و دمیدن اسرافیل در صور همه مردم می‌میرند و از همین جاست كه نشستن و سجده كردن بعد از اذان مستحب است (سجده اشاره به مرگ و بازگشت انسان به خاك و زمین است)

و اقامه نماز ، شبیه «نفخه دوم» است كه با نفخه دوم و دمیدن اسرافیل در صور ، در مرتبه دوم مردگان زنده می‌شوند، كه خدای تعالی فرمود:

«گوش فرا ده و منتظر روزی باش كه منادی از مكانی نزدیك ندا می‌دهد.» (سوره ق _41) و قیام در نماز مانند برخاستن مردم از قبرهاست چنانچه فرمود: «روزی كه مردم در پیشگاه پروردگار جهانیان می‌ایستند» (سوره مطففین _ 6) و بلند كردن دستها هنگام گفتن تكبیرة الاحرام شبیه دست دراز كردن برای گرفتن نامه اعمال در قیامت است كه خدای بزرگ فرمود:«كتابت را بخوان، كافیست كه امروز خود حسابگر خویش باشی» (سوره اسرا _ 14)

و ركوع نماز….

و ركوع نماز ، به خضوع خلایق در پیشگاه خالق شباهت دارد، چنانكه فرمود:«و در آن روز همه چهره‌ها در برابر خداوند حیّ قیوم خاضع می‌شود.»(سوره طه _ 111) و سجود نمازشبیه سجود بندگان برای خدای جهان (در قیامت) است كه فرمود:بخاطر آورید روزی را كه ساق پاها از وحشت برهنه می‌گرددو دعوت به سجود می‌شوند.» (سوره قلم _ 42) و تشهد نماز شباهت دارد به زانو زدن خلائق در پیشگاه خدای متعال در روز قیامت.(1)
معراج انبیاء و معراج مومن

خداوند متعال برای هر یك از پیامبران ، معراج خاصی مقرر فرمود و برای مومن هم معراجی قرار داد. معراج حضرت آدم علیه‌السلام آن بود كه از عدم بوجود آمد و ساكن بهشت شد «ای آدم! تو و همسرت در بهشت ساكن شوید» (سوره اعراف _ 19)

معراج حضرت ادریس علیه‌السلام نشستن بر بال فرشته‌ای بود كه از او درخواست كرد تا وی را به آسمانها برده وارد بهشت نماید كه با اذن پروردگار چنین شد. «و ما او را به مقام والایی رساندیم» (سوره مریم _ 57)
معراج حضرت نوح علیه‌السلام ساختن كشتی و سیر كردن با آن بود چون حركتش برای خدا ، و در راه خدا و از جانب خدا و به سوی خدا و با خدا بود. «و اكنون در حضور ما و طبق وحی ما ، كشتی بساز» (سوره هود _ 37)
معراج حضرت ابراهیم علیه‌السلام قرار گرفتن بر منجیق بود كه می‌خواستند او را در آتش اندازند و از جز خداوند به كسی پناه نبرد و آتش بر او گلستان شد.«ای آتش بر ابراهیم سرد و خاموش باش» (سوره انبیا _ 69)
معراج حضرت اسماعیل علیه‌السلام قرار گرفتن زیر خنجر پدر بود تا در راه خدا قربانی شود. «ما رنج عظیمی را فدای او كردیم» (سوره صافات _ 107)
معراج حضرت موسیعلیه‌السلام مناجات او در كوه نور بود كه از شیرینی كلمات خداوند سرمست می شد.«و خداوند با موسی سخن گفت» (سوره نسا _ 164)

…. و معراج خاتم الانبیاء محمد مصطفی صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم این بود كه از آسمانها گذشت و به مقام (اَواَدنی) رسید. «پاك ومنزه است خدایی كه بنده‌اش را در یك شب ، از مسجد الحرام به مسجد الاقصی برد» (سوره اسرا _ 1)

تمامی این موارد معراج پیامبران بود و معراج مومن نماز است.«نماز معراج مومن است» (پیامبر اكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم )(2)
قرآن و نماز در كنار هم

هر نماز گزاری در شبانه روز ده بار سوره حمد را می‌خواند و چون این سوره هفت آیه دارد می‌شود هفتاد آیه ، بعد از حمد سوره دیگری هم باید خوانده شود. اگر فرض كنیم سوره توحید باشد كه پنج آیه دارد و در جمع می‌شود پنجاه آیه ، بنابراین مجموعه آیاتی كه نمازگزار باید در هر شبانه روز بخواند یكصد و بیست آیه خواهد بود و تلاوت این تعداد آیه در هر روز ، قرآن را از مهجوریت بیرون می‌آورد.

و رابطه انسان با قرآن را زیاد می‌كند. به ‌علاوه قرآن و نماز بارها كنار هم ‌‌آمده‌اند از جمله در سوره فاطر آیه 29 می‌خوانیم «كسانی كه قرآن تلاوت می‌كنند و نماز به پا می‌دارند» و در سوره اعراف آیه 170 چنین آمده است: «كسانی كه به قرآن تمسك كرده و نماز به پا می‌دارند» آری قرآن و ناز هم در كنار هم هستند و هم در درون هم.(3)
انواع نمازگزاران

پیامبر اكرمصلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمود: امت من چهار گروهند:

نمازگزاران سهل‌انگارك اینان اهل «وَیل» اند كه یكی از دَرَكهای جهنم است. خداوند در قرآن درباره آنان فرموده است:«ویل بر نمازگزارانی كه از نماز غفلت كنند» (سوره ماعون _5-4)
آنهایی كه گاهی نماز می‌خوانند و گاهی نمی‌خوانند: اینان اهل «غَیّ»اند كه یك دیگر از دركهای دوزخ است. خداوند درباره این گروه فرموده است : نسلی پس از آنان آمدند كه نماز را ضایع كردند و به دنبال شهوتها رفتند و به زودی «غَیّ» را دریابند.(سوره مریم _ 59)
گروهی كه هرگز نماز نخوانند: اینان اهل «سَقَر»اند كه نام درك دیگری از جهنم است. خداوند می‌فرماید: «از دوزخیان بپرسند چه چیز شما را به سقر كشید؟ گویند:نماز نمی‌خواندیم.» (سوره مدثر _ 43-42)

آنهایی كه همیشه نماز می‌خوانند و در نماز خشوع و حضور قلب دارند. اینان رستگارانند چنانكه خداوند فرماید:«مؤمنان رستگار شدند آنها كه در حال نماز خشوع دارند.» (سوره مؤمنون _ 2-1)(4)

رابطه نماز و ترك معاصی

قرآن فوائد فراوانی برای نماز ذكر می‌كند می‌فرماید: «انّالصلوﺓ تنهی عنالفحشاء والمنكر». نماز جلوی زشتی را می‌گیرد زیرا طهارت است، شرایط و آدابی دارد، حلّیت مكان می‌طلبد و حلّیت لباس می‌طلبد. بعضی وجوبی است ، بعضی مستحبی و بعضی عنوان ادب و دستور و سنت را دارد. این مجموعه نماز را می‌سازد.

البته چون جهان طبیعت ، جهان تاثیر و تاثر متقابل است همانطور كه «نماز نهی می‌كند از فحشا ومنكر» فحشا هم نهی می‌كند از نماز یعنی «انّالفحشا تنهی عن الصلوﺓ». كسی كه اهل فحشا و منكر است توفیق خواندن نماز ندارداینها یك تضاد متقابل دارند. ممكن نیست كه نماز جلوی فحشا را بگیرد ولی فحشا اثر منفی در مورد نماز نگذارد.

همانطور كه نمازگزار از فحشا منزه است انسان فحاش یا فاحش یا بدعمل هم توفیق انجام دادن نماز را ندارد. اگر نماز جلوی معصیت را می‌گیرد، معصیت هم توفیق نمازگزاردن را سلب می‌كند، یا نمی‌گذارد انسان نماز بخواند یا اگر هم نماز خواند فقط برای ادای تكلیف است. كسی كه از نماز لذت نبرد اهل نماز نیست.(5)
منابع

اسرارالصلوة _ عبدالحسین تهرانی
رموز نماز یا اسرار الصلوه _ محمدفرید نهاوندی.
یكصدو چهارده نكته درباره نماز/ حجه الاسلام قرائتی
نصایح/علی مشكینی اردبیلی
نماز و منازگزاران/آیة‌الله جوادی آملی
تفسیر سوره ابراهیم/ آیه‌الله جوادی آملي